Onder de titel De kleren van de krant publiceerde ik – samen met zeven andere journalisten – het boek 50 jaar Ukrant dat half september 2021 verscheen bij uitgeverij Passage. Voor mijn bijdrage interviewde ik fotografen als Elmer Spaargaren en Reyer Boxem, vormgevers als René Lapoutre, redacteuren als Christien Boomsma en (oud-)hoofdredacteuren als Reg ten Zijthoff, Hans Kuné en Guus Termeer. De laatste is ook een van de samenstellers, samen met de huidige hoofdredacteur Rob Siebelink.
Hier het begin van mijn bijdrage:
‘De buitenkant, niet de binnenkant: dat is het eerste wat kranten- en tijdschriftlezers zien. Redacties kunnen iedere week stevig debatteren over redactionele formules en journalistieke mores, maar het eerste wat de lezer ziet is een logo, met daaronder plaatjes, koppen en streamers (jargon voor vetgedrukte quotes). Zoals de eerste indruk zich niet vormt door de woorden en gedachten van mensen maar door hun kleding en haardracht, zo stellen nieuwsmedia zich voor door met hun design, hun journalistieke stijl en de techniek die er achterligt. Vormgeving en stijl zijn de kleren van de krant. Om te zien hoezeer die kleren van de krant de afgelopen vijftig jaar zijn veranderd, hoef je maar een ding te doen: de allereerste uitgave van de UK – van 1 september 1971 – naast de laatste uitgave leggen. Het eerste wat daarbij opvalt, is dat ‘naast elkaar leggen’ niet meer mogelijk is. Papier maakte plaats voor een beeldscherm. Die eenvoudige observatie richt al meteen de schijnwerpers op een van de grootste veranderingen in het medialandschap: de overgang van het analoge naar het digitale tijdperk, van Johannes Gutenberg naar Steve Jobs. En de getuigen van die mediarevolte waren de lezers van de UK. Want als je de afgelopen vijftig jaar ‘fast forward’ spoelt, dan valt op dat de UK zich vaak in de voorhoede van de digitale ommezwaai bevond. Vaak noodgedwongen – bezuinigingen, steeds maar weer bezuinigingen – maar even zo vaak ook met vooruitziende blik. De UK liep behoorlijk voorop, zag vormgever René Lapoutre toen hij in 1990 zijn eerste stappen zette op de redactie. Daar werd toen al gewerkt met desktoppublishing, wat toen nieuw was. Maar de eerlijkheid gebiedt: het was even zo vaak aanmodderen. Dat bleek halverwege de jaren negentig toen de UK als een van de eerste universiteitsmedia het web ging gebruiken. Lapoutre maakte de webpagina’s met de webtaal html. Hij had een bepaalde routine ontwikkeld om de papieren pagina’s wekelijks handmatig om te zetten. Het resultaat was een gestage stroom webpagina’s, vanaf 1997. Het initiatief om op het web te experimenteren, kwam vanuit de Universiteitsbibliotheek (UB). Die stelde voor om het blad ook digitaal aan te bieden en op te nemen in de collectie. Dat ging de eerste jaren prima, mede dankzij de hulp van een al even handige student-assistent. Totdat de student afstudeerde. Gevolg: alle digitale jaargangen zijn niet meer bereikbaar. Ze zijn nog wel ergens in de digitale krochten van de UB, maar niemand kan ze vinden. ‘We probeerden bij te blijven’, zegt Guus Termeer, hoofdredacteur van 1990 tot 2004. ‘Dat kwam ook omdat we gevoed werden door onze student-medewerkers. Die hielden je scherp.’ Zo bracht de UK al vroeg een themanummer over de opkomst van het mobieltje. ‘Dat idee kwam van hen.’